رکوردگیری و ارزيابي عملكرد ملکه و کلنی های زنبورعسل
ميزان محصول يك كلني در مرحله اول بستگي به قدرت رشد جمعيت بهاره ي آن و بعد رفتارجمع آوري و ذخيره سازي كلني و نهايتاً وضعيت شهد و گرده در طبيعت دارد. به همين دليل است كه ما بايد در ركوردگيري و بررسي عملكردها ، از زنبوران يك زنبورستان براي مقايسه با هم استفاده نماييم. بعد از سالها تجربه، راهي ساده براي بررسي عملكردهاي اعمال شده كه ميتواند مورد استفاده قرار گيرد. استفاده ازكارت ركوردگيري يكي از روشهاي بسيار ساده است كه تمامي توليدكنندگان ملكه ميتوانند از آن استفاده نمايند.
اين كارت در سال ١٩٧٢ به وسيله فدراسيون آپي منديا ٢ مورد بررسي و طراحي قرار گرفته است. توصيه مي شود كه زنبورداراني هم كه كار پرورش ملكه انجام نميدهند از اين كارت بعنوان مشخص نمودن وضعيت فعاليت زنبورستان خود استفاده نمايند. در اين كارت از اعدد ٤ براي بهترين و ١ براي بدترين امتياز در هر رديف جدول استفاده مي شود.
كارت ركوردگيري كلني ها :
در اين كارت بايد با كمترين توضيحات، بيشترين و مهمترين قسمتهاي اطلاعاتي مورد نظر خيلي ساده قابل نوشتن و بررسي باشد. اين امكان براي زنبوردار وجود دارد كه با كمترين زحمت بتواند با استفاده از اطلاعات اين كارت، مجموعه كلني هاي خود را مورد بررسي دقيق قرار دهد. در نتيجه اين كارت گذشته از اينكه كارت ركوردگيري زنبورستان محسوب مي گردد، يك كارت شخصي براي ياداشت برداري از فعاليتهاي ملكه ي هر كندو ميباشد كه از آن ميتوان براي شناسايي كانديد هاي لاين هاي مادري نيز استفاده نمود. در زنبورستان هاي معمولي براي تمام سال هاي عمر ملكه يك كارت تشكيل ميدهند. در صورتي كه در زنبورستان هايي كه كار پرورش ملكه را انجام ميدهند، براي هر ملكه در هر سال از يك كارت استفاده ميكنند.
آدرس و نام و سال برداشت اطلاعات براي مركز اطلاعات كشور آلمان از اهميت زيادي برخوردار است. كه از اين طريق دستيابي به اطلاعات گذشته در سالهاي آينده راحت تر خواهد شد. اين نوع دسته بندي كردن كارتها باعث خواهد شد تا بتوانيم در سالهاي آينده تا چند نسل قبل از ملكه مورد بررسي را رديابي ژنتيكي كنيم. اين كارت شما را مجبور به بررسي مراحل رشدكلني هايتان خواهد كرد و نشانگر نكات ضعف و قوت كلني ها و زنبورستانتان خواهد بود. با شماره گذاري بر روي كندوها و حتي ملكه ها مي توانيد كار را خيلي دقيق تر دنبال كنيد.
گفته شد كه از طريق شماره گذاري در داخل جدول وضعيت كلني مشخص ميشود. براي مثال " ٤= خيلي خوب، ٣= خوب، ٢= كم يا ضعيف، ١ = خيلي بد " ميباشد. از اين طريق در انتهاي سال ميتوانيد با بررسي كوتاه و خيلي سريع، سطح، روند رشد و گسترش تخم گذاري ملكه را مورد بررسي قرار دهيد. همچنين مي توانيد سطح تغذيه و اينكه كدام كلني ها بدون بچه دادن ملكه خود را تعويض نموده اند را نيز مشخص كنيد. با بررسي ميزان شان هاي برداشت شده و تصفيه شده عسل، ميزان برداشت را به كيلوگرم مشخص كنيد. آرامي زنبورها و سطح قاب پوشيده از زنبور هم مثل بالا بايد امتيازبندي شود.
مثال در مورد آرام بودن زنبورها :
٤ = زنبورهاي در حال بازديد بدون حركت بر روي قاب مي چسبند، ٣ = نا آرام هستند، ٢= بر روي شانهاي عسل تند حركت مي كنند، ١= پرواز ميكنند و شان را ترك مينمايند.
به اين دليل كه شايد حركات زنبوردار يا شرايط محيطي بر روي رفتار زنبوران تاثير بگذارد، پيشنهاد ميشود:
كه مرتباً اين بررسي ها انجام شود تا نتيجه ي نهايي قابل قبول باشد. اگر شاني داده ميشود با قراردادن علامت و اگر كم ميشود با علامت – مشخص شود. برداشت زنبور زنده، تغذيه با عسل يا شكر و تمام موارد قابل يادداشت برداري و بررسي مي باشد. در قسمت توضيحات ميتوانيد مسائلي همانند اينكه چه وقت طبق عسل داده شده و كي بچه مصنوعي گرفته شده و درصد تلفات زمستانگذراني و... را ياداشت نماييد. چنانچه ملكه را ديديد ميتوانيد با علامت حضور ملكه را بر روي كارت مشخص كنيد.دليل اهميت مشاهده ي ملكه اين است كه بدانيم آيا ملكه مادري تعويض شده است يا خير، وگرنه وجود تخم روز تاييد كننده ي وجود ملكه در كندو است. مهم است كه وضعيت سطح جمعيت كلني در زمستان گذراني دقيقاً مورد بررسي و برآورد قرار گيرد تا بتوانيد مقدار تغذيه ي مناسبي را در پاييز در اختيار كلني قرار دهيد.
در اوايل بهار، در اولين بازديدها بايد از وجود ملكه و اينكه آيا ملكه تخمگذاري را شروع كرده يا نه آگاهي پيدا كنيد و مقدار غذاي موجود در كندو را مورد بررسي دقيق قرار دهيد. براي تكميل كردن جدول در برداشت شانها از كندو بايد از علامت منفي در داخل كارت استفاده كنيد و تعداد شانهاي برداشته شده را نيز ياداشت نماييد تا با آويزن نمودن مثلاً شان عسل مجدد در داخل كندو آماربرداري را با علامت مشخص نماييد. و به همين ترتيب الي آخر. چنانچه ميخواهيد يك شان آويزان شده ي گرده را مشخص كنيد از حرف گ در قسمت ورودي يا خروجي شانها استفاده كنيد.
شما ميتوانيد شماره ي تائيديه كيفيت ملكه را كه از مركز اصلاح نژادي دريافت كرده ايد، در قسمت بالاي كارت ياداشت كنيد. در اصل ميتوانيد اين كارت را هم كارت شناسايي ملكه بناميد. تفاوتي نميكند كه اين ملكه در كدام كلني و كدام زنبورستان فعاليت داشته باشد. ميتوانيد به اين وسيله ملكه و عملكرد آن را مورد ارزیابي و بررسي قرار داده و در پايان كار و فصل بيكاري براحتي عملكرد همه كندوها را مورد بررسي و مقايسه قرار دهيد. اين مقايسه ها براي زنبورداران معمولي يك مقايسه ي اقتصادي تلقي ميشود و براي پرورشده ندگان و اصلاح كنندگان ملكه يك امر واجب و اصلاح نژادي مي باشد كه عملكرد تك تك ملكه ها را مشخص مينمايند.
شما به هيچ وجه اين مسائل را بازيچه اي از طرف زنبورداران عاشق زنبورها محسوب نكنيد زيرا اين تنها راهي است كه ميتوانيد در بلند مدت بر اساس آن روند صحيح اصلاح نژادي را طي كنيد. برخي از پرورش دهندگان تمامي اطلاعات زنبورستان خود را در مغز خود ذخيره ميكنند، حتي اگر تعداد كلني ها زياد باشد. اما بهتر است كه براي مقايسات دقيق ياداشت برداري شود و كارت ركوردگيري بهترين وسيله براي اين منظور ميباشد.
پرورش دهندگان ملكه كه موفقيت هاي بزرگي مثل كشيش آدم ( توليد كننده ي گونه زنبور عسل بُكفست در انگلستان ) در سطح جهان كسب نموده اند، همگي از طريق ياداشت برداري دقيق و كار با كارتهاي ركودگيري به اين مهم دست يافته اند. و ما در اين قسمت از زحمات آنان قدرداني ميكنيم.
حتي ما مديران زنبورستان هايي را مي شناسيم كه با داشتن ١٦٠٠ كلني زنبوعسل، براي هر كلني يك كارت پرورشي تكميل ميكنند. تا از اين طريق بتوانند بهترين ها را شناسايي و پرمحصول ترين ها را براي پرورش ملكه زنبورستان خود مجدداً بكار گيرند. با آموزش و استفاده همگاني از اين كارت توانسته ايم با دريافت اطلاعات هر زنبورستان و ذخيره اين اطلاعات در مركز بانك اطلاعاتي پرورش زنبور عسل و بررسي همگي اين داده ها از طريق كامپيوتر و شبكه اينترنت، به يك بانك اطلاعات ژنتيكي گسترده دستيابي داشته باشيم. اين كمك بزرگي در برنامه ريزي اصلاح نژادي است كه براي آينده تعيين خواهيم نمود.
تصویر كارت ركودگيري زنبورستان
شركت دانش بنيان تلقيح مصنوعي ملكه زنبور عسل الوند با راهنمايي و همكاري كارشناس دام پروري جناب آقاي مجتبي شريفي نيا در پاييز ١٣٩٦ اقدام به طراحي و ساخت يك نرم افزار بسيار دقيق كارت ركوردگيري و عرض يابي ژنتيكي زنبوران عسل نموده كه به زودي در اختيار متقاضيان قرار داده خواهد شد. اين برنامه كاملاً به زبان فارسي است و سهولت و دقت كار را صد چندان مي نمايد.
طريقه ارزيابي نكات مهم در كارت ركوردگيري زنبورستان :
١) ميزان محصول عسل:
محاسبه آن به صورت محصول برداشت شده ميزان غذاي مانده در داخل كندو قبل از تغذيه مصنوعي ميباشد ، محصول توليدشده از طريق بررسي نسبت عملكرد كلني به ميانگين كل كندوهاي زنبورستان توليدكننده عسل محاسبه خواهد شد.
در صورت كمك دهي به كلني يا برداشت جمعيت از آن كلني، نبايد آن كندو مورد بررسي قرار گيرد! . زماني محاسبات دقيق است كه كلني به خودي خود و بدون هيچ كمكي مراحل رشد تا برداشت را سپري كرده باشد.
براي ما مهم نيست كه يك كلني چقدر بچه دهي طبيعي داشته است، بلكه اين مهم است كه اصلاً بچه طبيعي نداده است. با اين حساب شما نميتوانيد محصول آورده شده ي بچه طبيعي كندوي مادري را بر روي كندوي مادري محاسبه كنيد.
براي محاسبه وضعيت بچه دهي كلني، باز هم از چهار امتياز استفاده مي شود ، كه اينجا برعكس امتياز داده خواهد شد : ١= هيچ گونه علامتي ندارد، ٢= تعداد كمي ته شاخون زده و پس از بين بردن آنها ديگر تكرار نشد، ٣= تعداد زيادي شاخون توليد كرده، ٤= كنترل شديد و شاخون تراشي مكرر الزامي است .
وزن كردن همگي كلني ها به وسيله يك ترازوي مسطح ديجيتالي در انتهاي فعاليت هر گونه ي شهدخيز وسيع منطقه ( كلزا- گشنيز- گون ) كمك قابل توجهي در ارزيابي كلني ها خواهد داشت. با استفاده از اين اطلاعات كلي ميتوانيد بيشتر كلني هاي كانديد شده را براي برنامه ي اصلاح نژادي مشخص نماييد. كندوهاي منتخب بايدحداقل ٤٠ درصد بالاي سطح ميانگين كل زنبورستان، توليد انفرادي داشته باشند و حداقل از هر كلني ٣٠ كيلو عسل برداشت شده باشد. در زنبورستان ها هر چقدر ميزان كلني هايي كه بيشترين خويشاوندي را با هم دارند وشرايط طبيعي و سال هاي متفاوت را مكرراً پشت سر گذاشته اند را مورد بررسي و مقايسه قرار دهيد،كيفيت اصلاح نژادي برتري را ارائه خواهيد نمود. استفاده از ٢٠ كلني يا كمتر، ارزش خاصي در اصلاح نژاد در بر نخواهد داشت. شما ميتوانيد با تقسيم بندي گروهي يك تا سه و مقايسه ي خواهرهاي ملكه ها در زنبورستان هاي ديگران ومشخص نمودن وضعيت آنها در گروه بندي، به سادگي به كيفيت و ميزان برداشت كلني هاي خويشاوند در زنبورستان هاي متعددي رسيدگي نماييد.
٢) بررسي رشد بهاره :
اين بررسي بر اساس رشد كلني و تاريخ دريافت بدنه دوم ( طبق ) محاسبه خواهد شد. كه به چهار گروه تقسيم شده و امتيازدهي مي شود: ١= خيلي سريع و زود، ٢= سريع و زود، ٣= متوسط و كٌند و ٤= ضعيف و دير.
برخي از كلنيهاي رديف ٤ به هيچ وجه طبقي دريافت نميكنند. شما مي توانيد از طريق بررسي سطح تخمگذاري در يك روز نيز وضعيت رشد بهاره كلني ها را مشخص و محاسبه كنيد. در اين قسمت ما بايد تمامي كلني هاي يك زنبورستان را با هم و ترجيحاً با كلني هاي هم نژاد خود در زنبورستان هاي ديگر نيز مورد مقايسه قرار دهيم. رشد سريع بهاره در برداشت بالاي محصول نيز خيلي مد نظر قرار ميگيرد. در سالهايي كه شرايط آب و هوايي اوايل بهار مناسب نيست .
بررسي رشد بهاره از اهميت ويژه اي برخوردار ميباشد. مكرراً ديده شده كه كلني هايي كه در اوايل بهار رشد سريعي از خود نشان داده اند، در پايان فصل درگروه كلني هاي پرتوليد قرار گرفته اند. اما اين كار بسيار مشكلي در اصلاح نژاد است كه رشد سريع بهاره را بتوانيم با بچه دهي كم يا بچه ندادن هماهنگ نمايم. اما انجام اين كار شدني است ولي نياز به كار دقيق اصلاح نژادي دارد.
٣) ميزان توليد شان و موم:
بررسي و مشخص نمودن تعداد برگه موم بافته شده و تعداد چهار چوب خالي بافته شده در فصل فعاليت.
٤) مشخص نمودن تعداد حجره هاي خالي سطح تخمگذاري :
اين بررسي نشانگر وضعيت همخوني نسل توليد شده و باروري خويشاوندي ميباشد.
٥) آرام بودن كلني ، ٦) رفتار زنبورها در حال بازديد :
براي هر دو فاكتور ٥ و ٦ يك روش عملي آسان و قابل اجراء ارائه ميدهيم كه در شرايط محيطي مختلف هم ميتواند انعطاف پذير باشد. در حالت كار با كلني و كارت ركوردگيري ميتوانيد اخلاق و رفتار كلني را يادداشت برداري كنيد كه خود در پايان سال بهترين نمودار را در اين زمينه ارائه خواهد داد. يكي از مهمترين فاكتورهاي ژنتيكي نژاد كارنيكا آرام بودن، نيش نزدن و عصباني نشدن اين نژاد در حال بازديد از كلني ميباشد.
چنانچه كنترل كامل باروري ملكه ها انجام شود، ميتوانيد با خيال راحت مكرراً اين دو فاكتور مهم ژنتيكي را به نسل هاي آينده انتقال دهيد. در بررسي ژنتيكي زنبورهاي تيره رنگ شبيه كارنيكا، اين فاكتور يكي از مواردي است كه كاملاً مورد توجه واقع ميشود. در مناطقي كه ميزان زيادي كلني زنبور عسل وجود دارد ما نميتوانيم با نژادهايي كه نيش زن هستند براحتي زنبورداري نماييم. آرام بودن نژاد زنبورها در بخش هايي مهمتر از فاكتور توليد عسل بالا به حساب مي آيد.
٧) مقاومت در مقابل كنه واروا:
امروزه ديگر جاي بحثي وجود ندارد كه استفاده ي مكرر از داروهاي كنه كش راه درستي براي مبارزه با اين مشكل نمي باشد. بلكه استفاده از توانايي هاي بالقوه ي ژنتيكي نهفته در زنبوران و ارتقاء اين توانايي ها براي مبارزهي بيولوژيكي راهي است مطمئن و نتيجه بخش. به اين خاطر يكي از فاكتورهاي ژنتيكي كه اخيرا بسيار مورد توجه قرار ميگيرد مقاومت طبيعي كلني ها در مقابل كنه ي واروا ميباشد.
بهترين راه براي مشخص كردن اين مهم، بررسي تلفات طبيعي كنه ها و شمارش ريزش طبيعي آنها در كف كلني، بدون استفاده از دارو در سه مرحله مي باشد.
روش كار به اينصورت است كه سه روز در بهار، سه روز درنيمه اول تير ماه و سه روز در اول مهر ماه برسي انجام مي شود. چنانچه وجود ميانگين سه روزه ريزش كنه ها در بهار و تابستان بيشتر از ١٠ كنه در روز باشد زنگ خطر آلودگي شديد به صدا در آمده است. در حالي كه در مهر ماه هر دو روز يك كنه در كف كلني ديده شود نشانگر سطح آلودگي خطر ناك به شمار مي رود. اين اطلاعات به بخش ملاحظات كارت ركوردگيري كلني براي بررسي نهايي انتقال داده ميشود.
دانلود فرم کارت رکوردگیری زنبورستان با فرمت PDF
دانلود فرم کارت رکوردگیری زنبورستان با فرمت اکسل
منبع : کتاب پرورش و اصلاح نژاد کاربردی زنبورعسل - مهندس عطاییان